WEBMATEMATİK MATEMATİK SİTENİZ...
  Büyük ünlü uyumu
 

Büyük ünlü uyumu ya da kalınlık - incelik kuralı, Türkçe kelimelerin ayırt edilmesinde kullanılan ses uyumlarından biri.

Konu başlıkları


 

Kural 

Türkçe'de bir sözcüğün birinci hecesinde kalın (ağzın arka tarafından çıkan) bir ünlü (a, ı, o, u) bulunuyorsa, diğer hecelerdeki ünlüler de kalın; ince (ağzın ön tarafından çıkan) bir ünlü (e, i, ö, ü) bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur: adım, ağız, ayak, boyunduruk, burun, dalga, dudak, duvak, kırlangıç; beşik, bilezik, gelincik, gözlük, üzengi, vergi, yüzük gibi. Buna büyük ünlü uyumu adı verilir.

 

İstisnalar 

  • Büyük ünlü uyumu her Türkçe sözcükte sağlanmayabilir. Bazı sözcükler zamanla ses değişimi ile, bazıları ise diğer etkenlerle Büyük Ünlü Uyumu *kurallarının dışında kalmışlardır.Örneğin: anne, dahi, elma, hangi, hani, inanmak, kardeş, şişman gibi.
  • Büyük ünlü uyumu, başka dillerden Türkçeye geçmiş olan sözcüklerde aranmaz, bu sözcükler Türkçeye geçirilirken Büyük Ünlü Uyumu'na uyacak şekilde değişim geçirmezler. Örneğin: ahenk, badem, ceylan, çiroz, dükkân, fidan, gazete, hamsi, kestane, limon, model, nişasta, pehlivan, selam, tiyatro, viraj, ziyaret gibi.
  • Yapı olarak birleşik sözcüklerde büyük ünlü uyumu aranmaz. Örneğin açıkgöz, bilgisayar, çekyat, hanımeli gibi.
  • -gil, -ken, -leyin, -mtırak, -yor çekim ekleri büyük ünlü uyumuna uyacak şekilde değişim geçirmez: akşam-leyin, bakla-­gil-ler, çalışır-ken, ekşi-mtırak, yürü-yor gibi.
  • -daş (-taş) eki bazı sözcüklerde büyük ünlü uyumuna uymaz: din-daş, gönül-daş, meslek-taş, ülkü-daş.
  • -ki aitlik eki büyük ünlü uyumuna uymaz: akşamki, yarınki, duvardaki, yoldaki, ondaki, yazıdaki, onunki.
  • Büyük ünlü uyumuna girmeyen sözcüklere gelen ekler, kalınlık incelik bakımından son hecenin ünlüsüne uyar: adalet-li, anne-si, kardeş-lik, meslektaş-ımız, şişman-lık.
  • Son ünlüleri kalın sıradan olmasına karşın incelik özelliği gösteren bazı alıntı sözcükler ince ünlülü ekler alır: alkol / alkolü, hakikat / hakikati, helak / helakimiz, kabul / kabulü, kontrol / kontrolü, protokol / protokolü, saat / saate, sadakat / sa­dakatten gibi.
 
   
 
Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol