Roman Dilleri, Hint-Avrupa dillerinin alt birimi, kökeni Roma İmparatorluğu'nun dili Latince olan bütün dilleri kapsar. Dünya çapında Romans dillerini anadili gibi bilen insan sayısı 600 milyondan fazladır. Bu diller Amerika, Avrupa ve Afrika kıtalarında daha sık rastlanılan dillerdir, ama genel olarak dünyanın her yerine dağılmış oldukları söylenebilir.
Bütün Roman dilleri (kimi zaman Romanik diye de geçer) Genel Latince'den gelir. Roma edebiyatında kullanılan Klasik Latince'den daha farklı olan Genel Latince'yi Roma İmparatorluğu'nun tebasında olan askerler, seyyahlar ve köleler kullanırdı. MÖ 200 ve MS 100 yılları arasında, imparatorluğun genişlemesi, devletin eğitim ve yönetim politikalarıyla birleşince, Genel Latince İber Yarımadası'ndan başlayarak Karadeniz'in doğu kıyılarına kadar olan geniş bir alanda ilk dil olarak kullanılır oldu. İmparatorluğun beşinci yüzyıldaki gerilemesi ve çöküşüyle birlikte, Genel Latince yerelleşti ve bu dilden onlarca farklı yerel dil ve lehçe oluştu. Fransız, Portekiz ve İspanyol denizaşırı sömürge imparatorlukları onbeşinci yüzyıldan sonra bu dilleri başka kıtalara da yaymaya başladılar - öyle ki bütün Roman dillerini kullananların 2/3'ü artık Avrupa dışındaydı.
Roma öncesi diller ve sonraki işgallere rağmen, Roman dillerinin fonetik, morfolojik özellikleri, sözcükleri ve sözdizimi aslen Genel Latince'ye dayanmaktadır. Bu dillerin, grup olarak, bu gibi dilbilgisi özellikleri, onları Hint-Avrupa dillerinin diğer altbirimlerinden ayırır. Genel olarak, bir iki istisna hariç, Romans dilleri Klasik Latince'nin çekim yapısını kaybetmiştir. Bunun sonucunda Romans dilleri ÖFN (Özne-Fiil-Nesne) cümle yapısını ve edatların geniş anlamda kullanımını zorunlu hale getiren bir yapı geliştirmişlerdir.
Konu başlıkları
[gizle]
* 1 Tarihçe
o 1.1 Genel Latince
o 1.2 İmparatorluğun Çöküşü
o 1.3 Başkalaşma
o 1.4 Yerel dillerin tanımlanması
o 1.5 Aynılaşma ve sabitlenme
o 1.6 İsmin tarihçesi
* 2 Günümüzdeki durumu
* 3 Yapısal özellikler
o 3.1 Hint-Avrupa dillerinden alınmış özellikler
o 3.2 Klasik Latinceden alınmış özellikler
o 3.3 Genel Latinceden alınmış özellikler
o 3.4 Diğer ortak özellikler
* 4 Farklı özellikleri
o 4.1 Ses değişimleri
o 4.2 Kelime vurgusu
o 4.3 Çoğullaşma
o 4.4 "Daha" Sözcüğü
o 4.5 "Hiçbir şey"
* 5 Dış bağlantılar
Tarihçe [değiştir]
Genel Latince [değiştir]
Genel Latince ile ilgili bugüne kadar kalan çok az belge vardır, ve bu az belgenin bir çevirisini yapmak ve çevirilerin arasında uyum sağlayarak bir dil yakalamak çok zordur. Her halukarda, bu dili kullananların bir çoğu askerler, köleler ve zorla göç ettirilmiş kimselerdi - bu kişilerin Roma'nın ana yurdundan çok işgal edilen yerlerin yerlileri olması daha muhtemeldir. Tahminlere göre, Genel Latince bütün Roman dillerinin ortak özelliklerini bulundurmaktaydı, ve onları Klasik Latince'den ayıran özellikleri vardı - bu özelliklerin başlıcaları edatların çekim sisteminin yerini alması, nötr cinsiyetin ve birçok eylemsel zamanın yok olması, tanımlıkların kullanımı ve /k/ and /ɡ/ lerin telaffuzudur.
İmparatorluğun Çöküşü [değiştir]
Roma İmparatorluğu'nun siyasi çöküşü ve Kavimler Göçü, Özellikle de Cermen kökenli toplulukların akınları, Latince konuşan dünyanın birçok bağımsız kesimlere bölünmesine yol açmıştır. Orta Avrupa ve Balkanlar, Cermen ve Slav topluluklarının, Hunların ve Türkler tarafından alınmıştır, bu da Romanya'yı geri kalan Latin Avrupası'ndan ayırmıştır. Latince, bir süreliğine Roma toprağı olan İngiltere'de de yok olmuştur. Öte yandan, İtalya, Fransa ve İber Yarımadası'na gelen Cermen toplulukları Latince'yi ve Roma kültüründen kalanları benimsemişler, ve bunun sonucunda da bu bölgelerde Latince'nin hakimiyeti sürmüştür.
Başkalaşma [değiştir]
Beşinci ve onuncu yüzyıllar arasında, Genel Latince yerel bazda eşzamanlı olarak evrimler geçirmiştir. Bu evrimler onlarca farklı yerel dil ve lehçe ortaya çıkarmıştır. Bu evrim süreci çok az belgelenebilmiştir, bunun sebebi de bütün amaçlar için yazı dilinin hala Klasik Latince olmasıdır.
Yerel dillerin tanımlanması [değiştir]
Onuncu ve onüçüncü yüzyıllar arasında, kimi yerel diller yazıya dökülmeye ve Latince'nin birçok alanda yerini almaya başladı. Portekiz gibi kimi ülkelerde bu değişim yasal yollardan hızlandırılmıştır. İtalya gibi bazı ülkelerde ise yerel dillerin yükselişi birçok iyi şairin ve yazarın bu dilleri kabul edip kullanmalarına yol açmıştır.
Aynılaşma ve sabitlenme [değiştir]
16 yüzyıldan itibaren,matbaanın icadı Roman dillerindeki evrimi büyük ölçüde yavaşlatmıştır, ve bu sayede siyasi sınırlar içerisinde aynı dilin kullanımına yönelik bir eğilim oluşmuştur. Örneğin Fransa'da Paris ve civarında konuşulan "Fransiyen" zamanla bütün ülkeye yayılmıştır, bununla birlikte güneyde kullanılan "Langue d'Oc ve "Franko-Provençal dili" büyük güç kaybetmiştir.
İsmin tarihçesi [değiştir]
Günümüzdeki durumu [değiştir]
Şu an Dünya'da en çok konuşulan Roman dili İspanyolcadır. Onu sırasıyla Portekizce, Fransızca, İtalyanca, Rumence ve Katalanca takip eder. İlk beş dilin hepsi, her biri birden fazla ülkede ana dil ve resmî dil olarak kabul edilmiş dillerdir. Birkaç diğer dil ise bölgesel olarak veya sınırlı bir biçimde resmi statüye sahiptir - örneğin Sardunyaca ve Franko-Provençal dili İtalya'da, Romanşça İsviçre'de, Galiçya dili, Katalanca ve Aranezce İspanya'da sınırlı kullanım alanı bulan dillerdir. Bunun yanında İspanyolca, İtalyanca, Portekizce, Fransızca, Romence ve İtalyanca halihazırda Avrupa Birliği resmî dilleridir.
Geri kalan Roman dilleri ise günlük hayattaki konuşmalarda yaşama savaşı vermektedir. Ulusal hükümetler tarih boyunca dillerin çeşitliliğini ulusal, yönetsel ve askeri bir sorun ve ayrılıkçılığı besleyen bir öge olarak gördüler. Bunun sonucu olarak da çeşitliliği hep yok etmeye çalıştılar (ulusal dilin kullanımını özendirerek ve diğer dillerin medyadaki kullanımını sınırlayıp, onları sadece "lehçe" olarak sınıflandırarak) veya daha da kötü uygulamalara gittiler.
Yirminci yüzyılın son dönemlerinde, azınlık haklarına karşı hassasiyetin giderek artmasıyla bu dillerin kültür mirasına geri kazandırılması ve kaybedilmiş bazı haklarının yeniden kazanılması gündeme gelmektedir. Ancak bu girişimlerin resmi olmayan dillerin yok oluşuna mani olacağı hala belli değildir.
Yapısal özellikler [değiştir]
Hint-Avrupa dillerinden alınmış özellikler [değiştir]
Hint-Avrupa dil ailesi'nin bir üyesi olarak, Romans dilleri de bu ailenin diğer altbirimleriyle birtakım ortak özelliklere sahiptir (Keltçe, Cermen dilleri, Slav dilleri gibi dillerle ve Hint-Fars dillerinden bazıları olan Arnavutça, Ermenice, Yunanca, Litvanya dili gibi dillerle) ve özellikle de İngilizce ile birçok konudan yakınlık gösterirler. Ama bu özellikler onları Hint-Avrupa kökeni olmayan dillerden (Arapça, Baskça, Macarca, Tamil dili vs.) ayırır. Bu özelliklerden bazıları:
* Neredeyse bütün sözcükler dört ana türün üyesidir: adlar, eylemler, sıfatlar ve belirteçler. Her bir sınıfın tümcede belli görevleri vardır.
* Aynı veya farklı türlerden sözcük yapmak için karmaşık sözcük türetim sistemleri vardır.
* Türetim neredeyse bütün örneklerde, sonekin değiştirilmesi ile olur, ayrıca her sözcüğün nispeten az olan bir "sonek kapasitesi" vardır.
* Eylem merkezlidirler, yani cümlecik yapısı bir eylem ve bu eylemin anlattığı harekete bağlı olarak gelebilen bir iki addan oluşur.
* Eylem, hareketin zaman, bitmişlik veya devamlılık gibi çeşitli niteliklerini anlatmak için türetilir ve türetiliş aynı zamanda çekilinecek olan kişi, ögelerin tekilliği-çoğulluğu ve nesneye göre değişiklik gösterebilir.
* Eylem, belirteçler tarafından da nitelenebilir, veya edatlarla cümle içindeki anlamları belirlenen birtakım isimler de kullanılabilir.
* Adlar çeşitli cinslere ve tekillik-çoğulluklarına göre sınıflandırılmıştır.
* Önadlar adları nitelerler, ve bütün önadlar köklerini andırmasına ve tekillik-çoğulluğu taşımasına göre çekilir.
* Eylemler, Arapça ve İbranice'de olduğu gibi nesnenin cinsine göre çekilmezler.
* Vurgu ve tonlama sadece cümle içinde kullanılır, örneğin sürpriz veya sorgulama gibi vurgu ve tonlamanın önemli olduğu yerlerde. Bu anlamda bu diller Mandarin Çincesi ve Yorùbá dili gibi dillere pek benzemez, bu dillerde vurgu ve tonlamaya göre sözcüğün anlamı değişir.
Klasik Latinceden alınmış özellikler [değiştir]
Roman dilleri Klasik Latince'den birtakım özellikler almıştır ve bu özellikler onları diğer Hint-Avrupa dillerinden ayırır.
* Latince'de tekillik ve çoğulluktan başka bir de çiftlik vardır. Roman dilleri bugün bu özelliğe sahip değildirler, yalnızca tekillik ve çoğulluk geride kalmıştır. Bu kuralı ihlal eden tek sözcük Portekizce ve İspanyolca'da ambos Rumence de ise ambii olarak bilinen sözcüktür, ki zaten bu sözcük de "çift, her ikisi" (İng. both) anlamlarına gelmektedir.
* Roman dillerinin tamamı Latince'den en azından üç zaman kalıbı almıştır, örneğin DĪCIT "söyler" (İng. he says), DĪXIT "söyledi" (İng. he said), DICĒBAT "söylüyordu" (İng. he was saying). (Fransızca'da il dit, il a dit, il disait, İspanyolca'da dice, dijo, decía, İtalyanca'da dice, ha detto, diceva, vs.)
* Her zaman için, genel olarak altı tane farklı fiil çekimi esas alınmıştır, bunlar "ben, sen, o" yu ve bunların çoğulları olan "biz, siz, onlar"ı çekerler.
* Latince STARE (geçici durumlar için) ve ESSE (şart olan özellikler için) sözcüklerinden gelen iki yardımcı fiil (türkçede olmak, etmek, kılmak, yapmak vs.) vardır, ve aslen bütün Roman dillerinde de bu şekildeki sözcükler vardı. Ancak bu ikisi arasındaki fark bazı dillerde zamanla kaybolmuştur, özellikle Fransızca'da. Fransızca'da şu anda sadece tek bir yardımcı fiil vardır. (Geç Orta Çağ'da stare ve esse, ester and estre olmuştur.) Fonetik gelişmeden dolayı êter and être, sonradan tek bir sözcükte birleşmiştir: être
* Bütün bu diller 22 harfli olan çekirdek Latin alfabesi ile yazılır: A, B, C, D, E, F, G, H, I, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, V, X, Y, Z — değişik zamanlarda değiştirilmiş ve genişletilmiştir
* K ve W harfleri Roman dillerinde nadiren kullanılır - kullanıldığı yerler ise sindirilememiş yabancı sözcüklerdir, geç Latince'de kullanıldığı gibi.
* Standart İtalyanca'da çift ünsüzlerin Latince'den kalma telaffuzu korunmuştur.
Genel Latinceden alınmış özellikler [değiştir]
Romans dillerinin Klasik Latince ile ortak olmayan bazı özellikleri vardır. Bu özelliklerin Genel Latince'den geldiği düşünülmektedir. Roman dillerinin tamamı Latince'den alınmış olmasına rağmen, Roman dilleri birbirlerine ortak ataları Latince'den daha yakındır. En önemli fark Klasik Latince'de olan (halihazırda Türkçe'de de olan) durum sistemidir. Durum sistemi çok önemlidir çünkü sözdiziminde büyük serbestlik sağlamaktadır. Bu sistemin halihazırdaki Roman dillerinde bir örneği yoktur (Latince'deki ismin 7 halinin üçünü koruyan Rumence hariç.). Bu anlamda, herhangi bir modern Roman dili ile Latince arasındaki mesafe, Eski İngilizce ve Modern İngilizce arasındakine benzetilebilir. Fransızca, İspanyolca ve İtalyanca konuşanlar, kolaylıkla telaffuz farklılıklarını görebilir ve bu yolla birçok Latince sözcüğü öğrenebilirler, ancak Latince cümleleri anlamaları zordur.
* Ad çekimi yoktur, ki bunun anlamı, adlar hiçbir şekile cümledeki görevlerine göre değiştirilemez veya ek alamazlar. (Bir istisna Rumence'dir. Bu dilde katıştırılmış bir tamlayan/yönelme hali vardır.)
* Sadece iki cinsiyet vardır, Klasik Latince'nin nötr cinsiyeti yoktur. (Rumence burada gene bir istisna durum yaratır, bu dilde hala nötr cinsiyet vardır; İspanyolca'da ise hala nötr cinsiyetin üçüncü tekil kişi adılı ello, işaret adılları eso, esto, aquello ve nötr tanımlık lo, hepsi birtakım cisimler ve soyut adlar için kullanılır.) ve İtalyanca birebir nötr cinsiyeti korumamış, ancak bazı nötr cinsiyet kalıntıları hala gözlenebilmektedir.
* Kurallı cümle yapısı "özne nesne eylem"den çok, "özne eylem nesne" biçimindedir, bu cümle yapısı dilin esnekliğini ve kıvraklığını biraz olsun yitirmesine yol açmıştır.
* Önadlar genel olarak niteledikleri adı takip ederler.
* Addan türemiş birçok eylemsel Latince yapı (örneğin dolaylı anlatımda belirtme durumunun mastarlarla kullanımı ve mutlak çıkma durumunun kullanımı
İtalyanca hariç bütün Roman dillerinde ikincil kullanımları da dahil olmak üzere terk edilmiştir.
Örnekler:
*
Latince İtalyanca
Tempore permittente Tempo Permettendo
Hoc facto Fatto Ciò
* Belirli ve belirsiz tanımlıklar vardır, bunlar Latince'deki işaret önadlarından ve UNUS (bir) sayısından gelir.
* Latince gelecek zaman, sonradan üretilmiş yeni gelecek zamanlarla ve bileşik zamanlarla yer değiştirmiştir.
* Birçok Latince yapay geçmiş zaman kaybedilmiş, ve bunlar genel olarak "olmak", "sahip olmak (İng. to have) + eylem" bileşik kalıplarıyla yer değiştirmiştir.
* Latince hallerin birbirinden farklılığını kısmi bir biçimde de olsa koruyan, ayrıntılı bir adıl sistemi vardır.
* Uzun ve kısa ünlüler arasındaki farkın Klasik Latince'de de olduğu tahmin edilmektedir, ancak zamanla yerini sözcüksel vurguya bırakmıştır. Sözcüksel vurguda sözcükteki tek bir ünlüye diğer ünlülerden biraz daha fazla bastırılır.
* Birçok Latince bağlayıcı ön eki, sözlüğe yeni kökler ve fiil gövdeleri olarak eklenmiştir. Örneğin, İtalyanca'da estrarre ("çıkarmak"
Latince'deki EX- ("dış"
ve TRAHERE ("sürüklemek"
sözcüklerinin birleşmesiyle oluşur.
* Latin harfleri olan C ve G harflerinin telaffuzu — genel olarak [k] ve [g] biçiminde telaffuz edilirler — E ve I harflerinden önce geldikleri zaman farklılaşır.
Diğer ortak özellikler [değiştir]
Romans dilleri yukarıdaki etkilenimlerinden başka hepsinde ortak olmayarak diğer bazı dillerden de etkilenmiştir. Bunun en büyük sebebi Orta Çağ'da yaşanan kültürel yayılımlardır. Bu kültürel yayılımlar ise edebi yayılım, ticari ve askeri ilişkiler, siyasi egemenlikler, Katolik Kilisesi'nin etkisi ve özellikle geç dönemlerde Klasik Latince temel alınarak yapılan "dilde saflaştırma" hareketleridir. Bu özelliklerin bir kısmı Roman olmayan (hatta Hint-Avrupalı olmayan dillere bile) dillere de geçmiştir, özellikle de Avrupa'da. Bu özelliklerden bazıları:
* Birçok Roman dili şahsı değiştiren (sen - siz) resmi konuşma şekillerine sahiptir, Fransızca'daki tu / vous, İspanyolca'daki tú / usted, Portekizce'deki tu / você veya İtalyanca'daki tu / Lei gibi.
* Hepsi çok sayıda ön ek, gövde ve sonek barındırır, son ekler ve ön ekler Yunanca ve Latince'den gelir ve bu ekler yeni sözcükler türetmek içindirler. Örnek olarak, "tele-", "poly-", "meta-", "pseudo-", "dis-", "ex-", "post-", "-scope", "-logy" ve "-tion" ekleri verilebilir.
* Ünlü olarak geçtiği her yerde, ünsüz V yerini yeni bir harf olan U'ya bırakmıştır.
* Birçoğu yeni bir harf olan J'yi bünyesine kabul etmiştir. (aslen Sami dillerindeki I, zamanla farklı dillerde çeşitli telaffuzlar kazanmıştır, J de buradan gelir)
* Bütün Roman dilleri, benzer imla kurallarıyla büyük ve küçük harflerin bir karışımını kullanırlar. Bu harflerin arasında telaffuz veya kullanım açısından bir fark yoktur.
* Çok benzer noktalama kuralları kullanırlar.
Farklı özellikleri [değiştir]
Aynı kökenden geliyor olmalarına rağmen, Genel Latinceden gelen dillerin kendi aralarında birçok farklılıklar bulunur. Bu farklılıklar dilin her alanında ortaya çıkar. Bu farklılıkların birçoğunun Roma İmparatorluğu'nun dağılımının sonrasında dillerin bağımsız gelişiminden olduğu görülebilir. Tabii ki diğer bazı etkenleri saymadan olmaz: işgaller, kültürel etkileşimler, Roma'nın işgal ettiği ülkelerin Latince'den önce kullandıkları diller ve Roma'nın kendi içindeki farklılıklar vs.
Genel kanıya göre, Portekizce ve Fransızca Romans dilleri içinde en yenilikçi olanlarıdır, tabii ki de farklı biçimlerde yenilikler getirmişlerdir. En az etkilenenler ise Sardunya dili ve Rumence olmuştur. İtalyanca'nın diğer alt kolları da nispeten az bir değişime uğramıştır denilebilir. Aslında bütün Roman dilleri, Sardunya dili ve Rumence de dahil, ortak atalarından çok uzaklaşmışlardır.
Rumence (Aromanca gibi birtakım ufak dillerle birlikte) aslında birtakım gramer özellikleri bakımından Roman dilleri ile ortaktır ama aynı zamanda Roman dillerinden olmayan dillerle de ortak olduğu noktalar vardır. Bunların en bilinenleri Balkan dilleridir, Arnavutça, Bulgarca, Yunanca, Sırpça gibi. Bu özelliklerden biri, örnek vermek gerekirse, artakalan hal sisteminde tanımlıkların sonek olarak gösterilmesidir. (cer = "gök",(ing)"sky", cerul= "gök", (ing)"the sky"
Balkan dil birliği olarak adlandırılan bu hadise, Roma sonrasındaki dönemde oluşmuş olabilir.
Ses değişimleri [değiştir]
Romans dillerdeki sözcükler bu dillerin ortaya çıkmalarından beri her dilin kendine has bazı fonetik değişimlerine bağlı olarak büyük değişikliğe uğramışlardır. Bu değişiklikler aşağı yukarı bütün sözcüklere uygulanmıştır, ama değişiklikler de genel olarak ses altyapısına ve morfolojik yapıya göre koşullandırılmıştır.
Bazı dillerde orjinal Latince sözcüklerden harf düşmeleri olmuştur. Özellikle Fransızca sondaki bütün ünlüleri düşürmüştür, hatta bazen takip eden ünsüzü bile düşürmüştür: böylece Latince LUPUS ve LUNA İtalyanca'da lupo ve luna ancak Fransızca'da loup [lu] ve lune [lyn] olmuşlardır. Katalanca, Ositanca ve Dako-Rumence birçok eril adda ve sıfatta son ünlülerini düşürmüştür, ama dişi ad ve sıfatlarda son ünlüler korunmuştur. Portekizce, İspanyolca, İtalyanca ve Franco-Provençal dili gibi bazı diller ve Rumence'nin güneylerde konuşulan lehçeleri bu ünlüleri tamamen korumuştur.
Portekizce, İspanyolca ve Venetçe gibi bazı diller, fiillerin mastar hallerinin sonundaki -E sonekini düşürmüşlerdir, örnek olarak DĪCERE → Portekizce dizer ("söylemek"
. Sondan atmanın yaygın olarak görüldüğü bazı diğer durumlara örnek vermek gerekirse Latince AMĀT → İtalyanca ama ("seviyor, sever"
, AMĀBAM → amavo ("seviyorum, severim"
, AMĀBAT → amava ("sevdi, sevmiş, sevmişti, seviyordu"
, AMĀBATIS → amavate ("seviyordunuz, sevdiniz, sevmişsiniz"
vs..
Sözcüğün ortasındaki seslerin düşürülmesi de alışılmadık bir durum değildir, örneğin Latince LUNA → Galiçyaca ve Portekizce lua, CRĒDERE → İspanyolca creer ("inanmak"
.
Öte yandan, bazı dillerde bazı sözcüklere kaynaştırma ünlüsü eklendiği de görülür. Örneğin, İspanyolca ve Portekizce'de e sesi genel olarak S + ünsüz ile başlayan sözcüklerin başına eklenir, SPERŌ → espero ("umuyorum, umarım"
gibi. Fransızca da aynı yoldan gitmiştir ama sonradan s sesini düşürmüştür: SPATULA → épaule ("omuz"
. İtalyanca'da ise, tamamen ayrı tanımlıklar olan , lo (belirli) ve uno (belirsiz), S + ünsüz içeren eril sözcükler için kullanılır :sbaglio, "hata", aynı zamanda z ile başlayan bütün eril sözcükler için de kullanılır: (zaino, "sırt çantası"
.
Kelime vurgusu [değiştir]
Roman dillerinde vurgu yapılan hece sözcükten sözcüğe değişiklik gösterir, genel olarak bir sözcük türediği zaman da bu hece değişir. Bazen sözcük aynı olduğu halde anlam farklı olduğu için (sesteş
vurgunun değiştiği olur: ör. İtalyancaPapa [ˈpa.pa] ("Papa"
ve papà [pa.ˈpa] ("baba"
, veya İspanyolca'da cantara ("söyleyecekti"
and future cantará ("söyleyecek"
. Roman dillerinde vurgunun genel amacı normal konuşmadaki sözcüklerin farklarını fark etme konusunda ipucu vermektir.(türkçedek "hala" (babanın kız kardeşi) ve "hala" (an itibariyle devam etmekte olan bir eylemden bahsederken) gibi).
Romans dillerde vurgu genelde sonraki üç heceden birinde verilir. Bu sınır bazı çekilmiş eylemlerde geçerli olmayabilir. ör: İtalyanca mettiamocene [me.ˈtːja.mo.ʧe.ne]veya Metintilu Frulyanca ("Birazını oraya koyalım."
veya İspanyolca entregándomelo [en.tre.ˈɰan.do.me.lo] ("bana iletmekte"
. Aslında vurgu sondan bir önceki hecededir, ama bu kural bazı dillerde değişmiştir. Örneğin Fransızca'da son ünlünün düşmesi vurgunun son heceye gitmesini neredeyse mecburi kılmıştır.
Çoğullaşma [değiştir]
Kimi Roman dilleri /s/ sonekini çoğul eki olarak kullanır (Latince belirtme halinin çoğulundan). Bunun yanında bazıları da son ünlüyü değiştirerek bunu yaparlar. (Latince yalın halin son harfi /i/)'den esinlenilerek).
* /s/ kullananlar: Portekizce, Galiççe(Galiçyaca), İspanyolca, Katalanca, Ositanca, Sardunyaca, Frulyanca.
* Ünlü değiştirenler: İtalyanca, Rumence.
* İşaretsiz: Fransızca (önceden /s/ ile belirtilirdi, ancak konuşma dilinde bu kaybolmuştur; çoğulluk sözcüğün kendisinden çok tanımlığında gösterilir, ancak yazıda hala sonek kullanılmaktadır.)
"Daha" Sözcüğü [değiştir]
Bazı Romans dilleri Latince'deki "plus" sözcüğünün değişik versiyonlarını, bazıları da "plus" yerine "magis" sözcüğünün değişik versiyonlarını kullanmayı tercih eder.
* Plus'dan türetenler: Fransızca plus /ply/, İtalyanca più /pju/,Frulyanca plui lehçeli Katalanca pus /pus/ (Mayorka lehçesinde özellikle olumsuz anlamda kullanılır.)
* Magis'den türetenler: Galiççe(Galiçyaca) ve Portekizce (mais, bu iki dilin atalarında her iki sözcükten de türetme yapıldığı görülür: mais ve chus), İspanyolca (más), Katalanca (més), Venetçe (massa or masa, "çok fazla"
Ositanca (mai), Rumence (mai), İtalyanca (mai, sadece non... mai kalıbında kullanılır, "asla" anlamına gelir.)
"Hiçbir şey" [değiştir]
İspanyolca ve Portekizce'de "hiçbir şey" için "nada", Galiççe(Galiçyaca)'da nada ve ren, Fransızca'da rien , Katalanca'da res , Ositanca'da ren, Rumence'de nimic, İtalyanca'da niente ve nulla, Frulyanca'da nue ve nuie kullanılır. Rivayete göre bu üç değişik köken NULLAM REM NATAM ("hiçbir şey doğmadı"
cümlesinin sözcüklerinden gelir.
Türkçe Latince Fransızca İtalyanca Jèrriais Portekizce Provençal Rumence Sardinyaca Sicilyaca İspanyolca
Elma Malum / pomum Pomme Mela Poumme Maçã / Pêro Poma Măr [1] Mèba / Mèla Pumu Manzana
Kol Bracchium Bras Braccio Bras Braço Braç Braţ Bàltzu / Bràtzu Vrazzu Brazo
Ok Sagitta Flèche [2] Freccia Èrchelle Flecha / Seta Sageta Săgeată Fretza Fileccia Flecha / Saeta
Yatak Lectus Lit Letto Liet Leito / Cama [3] Lièch Pat [4] Létu Lettu Lecho / Cama
Siyah Nigrum Noir Nero Nièr Preto [5] / Negro Negre Negru Niédu Niuru Negro
Kitap Liber (Librum) Livre Libro Livre Livro Libre Carte [6] Líberu Libbru Libro
Göğüs Pectus Poitrine Petto Estonma Peito Piept Pétus Pettu Pecho
Kedi Feles Chat [7] Gatto Cat Gato Cat Pisică [8] Bàtu Jattu Gato
Koltuk Sella Chaise [9] Sedia Tchaîse Cadeira [10] Cadièira Scaun [11] Cadíra Seggia Silla
Soğuk Frigus Froid [12] Freddo Fraid Frio Freg Frig Frídu Friddu Frío
İnek Vacca Vache Mucca [13] / Vacca Vaque Vaca Vaca Vacă Vaca Vacca Vaca
Gün Dies Jour [14] Giorno Jour Dia Jorn Zi Dí Jornu Día
Ölü Mortuus Mort Morto Mort Morto Mort Mort Mórtu Mortu Muerto
Ölmek Morior Mourir Morire Mouothi Morrer Morir (a) Muri Mòrrere Muriri Morir
Aile Familia Famille Famiglia Famil'ye Família Familha Familie Familla Famigghia Familia
Parmak Digitus Doigt Dito Dé Dedo Det Deget Dídu Jitu Dedo
Çiçek Flos (Florem) Fleur Fiore Flieur Flor Flor Floare Flore Ciuri Flor
Vermek Dono Donner Dare Donner / Bailli Dar Donar (a) Da Dàe Dari Dar
Gitmek Eo Aller Andare Aller Ir Anar (a) Merge Annae Jiri Ir
Altın Aurum Or Oro Or Ouro Aur Aur Òru Oru Oro
El Manus Main Mano Main Mão Man Mână Mànu Manu Mano
Yüksek Altus Haut Alto Haut Alto [15] Aut Înalt Atu Autu Alto
Ev Domus Maison [16] Casa [17] Maîson Casa Casa Casă Dómu Casa Casa
Ben Ego Je Io Eu Ieu Eu Dèu Iu / Ju Yo
Mürekkep Atramentum Encre Inchiostro Encre Tinta [18] Tencha Cerneală [19] Tínta Inga Tinta
Ocak Januarius Janvier Gennaio Janvyi Janeiro Genièr Ianuarie Bennàrzu Jinnaru Enero
Su Sucus Jus Succo Jus Suco / Sumo Suc Suc Sutzu Sucu Jugo
Anahtar Clavis (Clavem) Clé Chiave Clié Chave Clau Cheie Crae Chiavi Llave
Erkek Homo (Hominem) Homme Uomo Houmme Homem Òme Om Ómine Omu Hombre
Ay Luna Lune Luna Leune Lua Luna Lună Lúna Luna Luna
Gece Nox (Noctem) Nuit Notte Niet Noite Nuèch Noapte Noti Notti Noche
Eski Vetus Vieux [20] Vecchio Vyi Velho Vièlh Vechi [21] / Bătrân [22] Vedústus [23] Vecchiu Viejo
Bir Unus Un Uno Ieune Um Un Unu Unu Unu Un / Uno
Armut Pirum Poire Pera Paithe Pêra Pera Pară Píra Piru Pera
Oynamak Ludo Jouer [24] Giocare Jouer Jogar Jogar (a se) Juca Zogàe Jucari Jugar
Yüzük, Halka Anelus Anneau Anello Anné / Bague Anel Anèl Inel Anédu Anneddu Anillo
Irmak Flumen Fleuve Fiume Riviéthe [25] Rio [26] Riu Râu [27]/ Rîu [28] Frúmene Ciumi Río
Dikiş Dikmek Consuo Coudre Cucire Couôtre Coser Cóser (a) Coase Cosíe Cùsiri Coser
Kar Nix (Nivem) Neige Neve Né Neve Nèu Nea / Zăpadă [29] Ní Nivi Nieve
Almak Capio Prendre [30] Prendere Prendre Tomar / Colher [31] / Agarrar Préner (a) Lua [32] Pígae [33] Pigghiari Tomar[34]
Bu Ille Quel [35] Quello Chu Aquele Aquel Acel/Acela Cúde Chiddu Aquél
[Tanımlık] - le/la [36] il(lo)/la lé/la o/a lo/la -ul/-a su/sa [37] lu/la (u/a) el/la/lo
Atmak Jacio Jeter Gettare Pitchi Lançar / Atirar [38] Lançar [39] (a) Arunca [40] Vetàe Jittari Lanzar / Echar /Tirar
Perşembe dies Jovis Jeudi Giovedì Jeudi Quinta-feira [41] Dijòus Joi Zóvia Jovidìa Jueves
Ağaç Arbor Arbre Albero Bouais Árvore Arbre Arbore / Copac [42] Àrvule Àrvuru Árbol
İki Duo Deux Due Deux Dois / Duas Dos Doi Dúos / Duus Dui Dos
Sandık, Kap Urna Urne Urna Urna Urnă Úrna Urna Urna
Ses Vox (Vocem) Voix Voce Vouaix Voz Votz Voce Voge Vuci Voz
Nerede Ubi / Unde / Quo Où Dove Ioù / Où'est Onde / U [43] Ont Unde Àba / Unde / Innói Unni Donde
Beyaz Albus Blanc [44] Bianco Blianc Branco Blanc Alb Àbru Vrancu / jancu Blanco
Kim Quis / Quæ Qui Chi Tchi Quem Quau Cine Chíne Cu Quien
Dünya Mundus Monde Mondo Monde Mundo Mond Lume [45] Mundu Munnu Mundo
Sarı Flavus (ayrıca kırmızımsı demek) Jaune [46] Giallo Jaune Amarelo [47] Jaune Galben Grogu Giarnu Amarillo
1. ^ (poamă meyve anlamına gelen genel bir kelimedir)
2. ^ (
İtalyanca hariç bütün Roman dillerinde ikincil kullanımları da dahil olmak üzere terk edilmiştir.
